Το Εργαστήριο Ζωολογίας του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων υλοποίησε κατά τη χρονική περίοδο 2020-2021 στο πλαίσιο του Χρηματοδοτικού Προγράμματος του Πράσινου Ταμείου «ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ 2020»: το Έργο «Προδιαγραφές χωροθέτησης Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (ΜΥΗΕ)<10MW με κριτήρια διατήρησης της βιοποικιλότητας και πρόταση μέτρων μείωσης των επιπτώσεων στα προστατευταία αντικείμενα στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης».
Τα ΜΥΗΕ είναι έργα με ισχύ έως 10MW, τα οποία θεωρείται ότι εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Συνήθως κατασκευάζονται σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές όπου υπάρχουν ρέματα και ρυάκια που μπορούν να αξιοποιηθούν μετατρέποντας τη μεγάλη δυναμική ενέργεια λόγω υψομέτρου σε κινητική και τελικά σε ηλεκτρική. Για να μειωθούν οι περιβαλλοντικές συνέπειες των ΜΥΗΕ είναι πολύ σημαντικό να παρακολουθούνται τα συστήματα τόσο κατά την κατασκευή όσο και κατά τη μετέπειτα λειτουργία του έργου. Έτσι αποφεύγονται πολλές δυσάρεστες συνέπειες και όσες δεν μπορούν να αποφευχθούν μπορούν να ελαχιστοποιηθούν στο μικρότερο δυνατό βαθμό.
Στην πρώτη φάση του έργου έγινε ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με τη χωροθέτηση Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (ΜΥΗΕ<10MW), όπου μελετήθηκαν οι επιπτώσεις της εγκατάστασης ΜΥΗΕ στα οικοσυστήματα και τους οργανισμούς και τονίστηκε η ανάγκη για σωστή χωροθέτησή τους, η οποία συχνά συνεπάγεται και μετριασμό των επιπτώσεών τους. Επιπλέον στο στάδιο αυτό περιγράφηκε η κατάσταση που επικρατεί παγκοσμίως αλλά και σε εθνικό επίπεδο σε σχέση με την κατασκευή και εγκατάσταση ΜΥΗΕ και τονίστηκε η ανάγκη για προστασία των ψαριών των εσωτερικών υδάτων της Ελλάδας. Η ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων της Ελλάδας είναι από τις πιο πλούσιες και δυστυχώς μία από τις πιο απειλούμενες, με περίπου το 40% των αυτόχθονων ψαριών να ανήκουν σε μία από τις κατηγορίες κινδύνου (τρωτό (VU), κινδυνεύον (EN), κρισίμως κινδινεύον (CR)) σύμφωνα με την IUCN και το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών της Ελλάδας. Τελικώς, όπως αναφέρθηκε οι κύριες επιπτώσεις των ΜΥΗΕ στην ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων της χώρας είναι ο κατακερματισμός του ενδιαιτήματος των ιχθύων και η απώλεια πρόσβασης στα κατάλληλα αναπαραγωγικά πεδία. Με τα περισσότερα είδη να έχουν πολύ περιορισμένη ικανότητα υπερπήδησης των εμποδίων, αυτές οι πιέσεις δε μπορούν να ξεπεραστούν, οδηγώντας σε μειωμένες επιτυχείς αναπαραγωγές και μειωμένη επιβίωση και εισαγωγή των νέων ατόμων στον πληθυσμό.
Στη δεύτερη φάση του έργου ακολούθησε η ανασκόπηση της νομοθεσίας σχετικά με τη χωροθέτηση μικρών υδροηλεκτρικών έργων (ΜΥΗΕ<10MW). Στη φάση αυτή μελετήθηκε η νομοθεσία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) γενικά και για τα ΜΥΗΕ ειδικά, σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Η Ελλάδα, λόγω της μορφολογίας, της γεωγραφικής της θέσης και των κλιματολογικών συνθηκών της, είναι μία χώρα με πολύ μεγάλο θεωρητικό δυναμικό, κυρίως στον τομέα της υδροηλεκτρικής ενέργειας, δίνοντας στη χώρα τη δυνατότητα εγκατάστασης μονάδων συνολικής ισχύος έως και 2.000MW (ESHA, 2009-2012). Για την επίτευξη των στόχων του εθνικού σχεδίου δράσης 20-20-20 που απορρέει από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ, η Ελλάδα πρέπει να παράγει ενέργεια από ΜΥΗΕ μόλις 350MW (ESHA, 2009-2012), κάτι το οποίο επιτρέπει τη σοφή και μελετημένη χωροθέτηση τους στα υδάτινα σώματα της χώρας και την ελαχιστοποίηση πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Η τελευταία φάση του έργου αφορούσε την ανάδειξη των προδιαγραφών χωροθέτησης μικρών υδροηλεκτρικών έργων (ΜΥΗΕ)<10MW με κριτήρια διατήρησης της βιοποικιλότητας και διατύπωση προτάσεων-μέτρων μείωσης των επιπτώσεων στα προστατευταία αντικείμενα στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Σε αυτή τη φάση, η επιστημονική ομάδα περιέγραψε αναλυτικά την ελληνική ιχθυοπανίδα των εσωτερικών υδάτων της χώρας (συμπεριλαμβανομένων ειδών των μεταβατικών υδάτων και ξενικών ειδών) και τα είδη τα οποία απειλούνται περισσότερο από την κατασκευή ΜΥΗΕ. Μάλιστα, για το λόγο αυτό δημιουργήθηκε ένας εμπειρικός δείκτης κινδύνου των ειδών, σύμφωνα με τον οποίο κάθε είδος κατατάσσεται ως χαμηλού, μέσου ή υψηλού κινδύνου ως προς την κατασκευή ΜΥΗΕ, ανάλογα με τα εξής χαρακτηριστικά, τα οποία αναλύθηκαν λεπτομερώς: παρουσία σε λεκάνες απορροής, αφθονία πληθυσμών, γεννητική ωρίμανση, γονιμότητα, σύνθεση ηλικιών- σύνθεση μεγεθών, μεταναστευτικές κινήσεις καθώς και θέση κάθε είδους στο ποτάμιο οικοσύστημα. Εν συνεχεία, η ομάδα συγκέντρωσε και παρουσίασε τους τρόπους διευκόλυνσης της μετακίνησης των ιχθύων κατά την κατασκευή φραγμάτων, και πρότεινε τους καταλληλότερους για την περίπτωση χωροθέτησης ΜΥΗΕ στην Ελλάδα.
Το επιστέγασμα της παρούσας μελέτης ήταν η διατύπωση προτάσεων χωροθέτησης ΜΥΗΕ, τα οποία συνοψίζονται σε μέτρα που αφορούν την ελεύθερη επικοινωνία ανάντη και κατάντη του ΜΥΗΕ καθώς και την απρόσκοπτη μετανάστευση των οργανισμών ανάλογα με τις ανάγκες τους. Τέλος προτείνονται μέτρα για την επιλογή του σημείου χωροθέτησης του ΜΥΗΕ και την εγκατάσταση περισσότερων έργων στο ίδιο σύστημα. Ανάλογα με τη φάση του έργου, προτείνονται μέτρα για έργα που πρόκειται να κατασκευαστούν και στα οποία υπάρχει το περιθώριο για να υλοποιηθούν όλα τα μέτρα χωροθέτησης σωστά, και το έργο να συνάδει με τις ανάγκες των ειδών που φιλοξενεί το εκάστοτε σύστημα, τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, όσο και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του και προτείνονται τρόποι αντιμετώπισης των δυνητικών επιπτώσεων του έργου στην ιχθυοπανίδα (π.χ. ενίσχυση των ενδημικών ειδών). Επίσης προτείνονται μέτρα για τη βελτίωση έργων που ήδη υπάρχουν και λειτουργούν αλλά δεν πληρούν τις περιβαλλοντικές προϋποθέσεις και τα οποία πρέπει είτε να εκσυγχρονιστούν, είτε να παροπλιστούν και να απομακρυνθούν από τη λεκάνη απορροής του ποταμού.
Για την εφαρμογή των παραπάνω μελετήθηκε ένα σύστημα ως περίπτωση μελέτης, ο ποταμός Λούρος, που διαθέτει έναν παλιό Μικρό Υδροηλεκτρικό Σταθμό που δεν λειτουργεί με βάση τις ανάγκες των ειδών και τη σύγχρονη νομοθεσία. Για τη μελέτη της ιχθυοπανίδας και των επιπτώσεων του ΜΥΗΕ, έγιναν δειγματοληψίες ιχθυοπανίδας τον Ιούνιο και Ιούλιο του 2021, ανάντη και κατάντη του έργου και αναδείχθηκαν τα προβλήματα του κατακερματισμού του ενδιαιτήματος και της μη ελεύθερης επικοινωνίας εκατέρωθεν του έργου.
Τέλος, διεξήχθησαν δειγματοληψίες στη Βόρεια και Δυτική Πελοπόννησο στην προσπάθεια διερεύνησης της παρουσίας ενδημικών ειδών σε επιλεγμένα υδάτινα οικοσυστήματα κατά την άνοιξη του 2021. Η ερευνητική ομάδα επέλεξε μια εκτεταμένη περιοχή μελέτης με σκοπό την πραγματοποίηση δειγματοληψιών πεδίου, την παρακολούθηση ενδιαιτημάτων, την συλλογή και μελέτη ψαριών με στόχο την διατύπωση άποψης σχετικά με τα προστατευταία ενδιαιτήματα και είδη ψαριών για την χωροθέτηση μικρών υδροηλεκτρικών έργων. Με αυτό τον τρόπο εμπλουτίστηκε η λίστα των ειδών ιχθυοπανίδας που διατρέχουν κίνδυνο από την κατασκευή φραγμάτων. Συγκεκριμένα, σκοπός των δειγματοληψιών ήταν η αναζήτηση πιθανών θέσεων χωροθέτησης Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων ΜΥΗΕ<10MW με κριτήρια διατήρησης της βιοποικιλότητας. Επιπλέον διεξήχθησαν δειγματοληψίες σε θέσεις ανάντη και κατάντη ήδη εγκατεστημένων ΜΥΗΕ με σκοπό την αποτύπωση των επιπτώσεων σε επίπεδο ειδών και βιοποικιλότητας. Η συγκεκριμένη μελέτη θεωρήθηκε ως μελέτη περίπτωσης, ενδεικτική των δράσεων που θα πρέπει να προηγούνται πριν την επιλογή μιας θέσης ως υποψήφιας για εγκατάσταση ΜΥΗΕ. Σύμφωνα με την παραπάνω μελέτη, η πλειονότητα των ποτάμιων συστημάτων της Δυτικής & Βόρειας Πελοποννήσου φαίνεται να κατατάσσονται ως συστήματα υψηλού κινδύνου σε σχέση με τις αναμενόμενες επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία των ΜΥΗΕ. Αυτό συμβαίνει γιατί ολόκληρη η Ιόνια βιογεωγραφική ζώνη, στην οποία ανήκουν τα παραπάνω συστήματα, φιλοξενεί πολλά ενδημικά είδη, κάτι το οποίο συνεπάγεται την μεγάλη σημασία της περιοχής στη διατήρηση της βιοποικιλότητας της ιχθυοπανίδας των εσωτερικών υδάτων. Η κατασκευή ΜΥΗΕ, λοιπόν, σε αυτά τα συστήματα είναι μία διαδικασία που θα έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στους πληθυσμούς των ενδημικών ειδών και η χωροθέτηση ΜΥΗΕ θα πρέπει να γίνει με τέτοια κριτήρια χωροθέτησης ώστε να διαφυλάσσεται η βιοποικιλότητα.
Φωτογραφικό Υλικό από τις δειγματοληψίες πεδίου.
|
Δειγματοληψίες κατάντη (αριστερά) και ανάντη (δεξιά) του φράγματος του ποταμού Λούρου |
|
|
Είδη που συλλέχθηκαν στον σταθμό ανάντη του φράγματος. Cobitis hellenica (άνω αριστερά), Gasterosteus gymnurus (άνω δεξιά), Salmo lourosensis (κάτω αριστερά), Economidichthys pygmaeus (κάτω δεξιά) |
|
| Άτομο Pelasgus thesproticus που συλλέχθηκε στον σταθμό κατάντη του φράγματος |
Δείτε την Τεχνική Έκθεση του Έργου και τον Συγκεντρωτικό πίνακα ειδών
Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών & Τεχνολογιών
Ανάπτυξη - διαχείριση ιστότοπου: 
Paperfly.gr